Wednesday 1 October 2014

English ndi sathane kha vhathu vhatsu


English- Luambo lusili.

Zwine zwavha hone ndi zwauri , zwikoloni zwa mahayani(hune vhunzhi ha vhorine vhathu vhatsu ro dhzena hone), avahri gudisi luambo lwa English. In fact, musi hutshi swika period ya English, vhari funza yone nga dzinyambo dza vhorine dza tshiAfrika. Ri fhedzisela ritshi khou baleliwa u pfesesa hdzi dzinwe thero dzothengauri dzi ngauri dzi teya u funziwa nga English. Fhedzi hezwo ndi zwine ranga amba ngazwo linwe duvha. Zwine ndakho nyaga u amba ngazwo namusi khezwi: usa kona hashu holwu luambo lwa English zwida na masiandoitwa manzhi nahone asivhudi kha rine vhathu vhatsu.Khaedu ndiya uri musi ritshi “phasa” murole hoyu wa vhufumi na vhuvhili rimbodi balelwa u dzhena kha magudedzini kana dzi university dzine dzavha na maanda auri gudisa holwu luambo- nga ngomu dzikilasini na nga nnda hadzi kilasi ngauri vhunzhi ha vhagudiswa vhane vha dzhena khadzo ndi vhanobva kha zwikolo zwa fhasi zwine zwa kona u vha gudisa English. Zwine zwa fhedisela zwitshi khou itea kharine vhane rabva kha zwikolozwa zwa mahayani ndi uri ri fhedzisela roya kha magudedzi a ntha na dzi university dzine dza baleliwa uri gudisa luambo lwa englishnga ngomu dzikilasini na nga nndangauri thiri vhunzhi hashu ari luoni ribva zwikoloni zwa mahayani nah!.

Khaedu ida musi rono khutheda dzi pfunzo dzashu magudedziniane avha atshi disedzeliwa fhasi hangei nnda, ritshi vho toda mishumo. Dzi company dzi toda vhathu vhane vha kona luambo lwa English ende not lwoto phuphuledza ni!!!. Avhana ndavha uri muthu odzhena tshikolo tshine tshavha gai, vhakhou toda muthu ane a kona u amba nau nwala English. Vhane vhavha na mashudu vhai wana heyi mishumo vha mbodi baleliwa u “compete” kana u “perform” ngangomu hadzi company dzovha tholaho ngauri vhavha vho lavheleliwa uri vhashumise luambo lwa English, fhedzi nga nthani ha dzi khaedu dzenda dzi bula hangei ntha… avhalu koni luambo lwa English. Ngauralo gumba likho mona hasavhe nau khwinifhadzeya ha nyimele.

Zwino zwithu zwo ima nga eyi ndila, ndi nnyi an era teya umu vheya phoswo?. Riteya usumba vhabebi vha vhorine uri vho baleliwa uri isa kha zwikolo zwine zwovha zwitshi do kona uri gudisa uri luambo?... Thi vhoni zwo teya ngauri vhunzhi havho zwenda amba avhana dzi tshomedzo dza vhavha vhatshi ngari isa ngadzo nga nthani ha dzi khaedu dze vha tangana nadzo matshiloni avho, vunzhi hazwo zwo itiswa nga muvhuso wa tshitalula.

Zwino, ri teya u vheya phoswo kha muvhusouri u khou baleliwa uita uri zwikolo zwothe zwiwane pfunzo inolingana nau fana?... athi vhoni zwo ralo ngauriazwongo leluwa ufana na musi usthi zwiamba. R iteya u vhona phoswo dzi company dzine dzasa nyage uri thola rine risa koni English?... athi vhoni zwo ralo ngauri asi vhone vhateho u gudisa vhathu holu luambonahone vhakhou tshimbidza bindu. So,riteya u vhona nnyi phoswo?... NNe ndi vhona uri zwithu zwothe hezwi zwi vhuya murahukha mugudiswa munwe na munwe musi atshi khadivha kha zwikolo zwa fhasi uri ene mune odi imisela zwifhiyo nahoneudi vhona a muthude musi atshi aluwa. Aralia muthu ane usoko tevhela zwine apfa zwikhou ambiwa henefha nnda zwinonga…”u kona luambo lwa English azwi ambi u thanya nahone vhathu vhatsu vhovha vho tsikeledziwa, muvhuso ndi wone unewakho isa phanda nau khokhovhedza vhathu vhatsuuri vhasi bvelele”, thendzulani no ralo. Ni dodi dovha nadi wana nikho vhudza vhana vha vheiwe zwezwo. Navho vhaita ngau ralo kha vhana vhavho nafhedzi sela nitshi khou baleliwa ubva kha vhushayi vhune navha khaho. Na baleliwa u fhedza zwine vhazwi vhidza “inter-generational poverty”. Vhana vha vheiwe na vhana vhavho vhado di dzhena kha zwezwila zwikolo zwena dzhena khazwo zwo baleliwaho unifha pfunzo ya khwine.

Mara arali ni muthu ane avha na  mbonela phanda adovha avha conscious nga zwithu zwine zwa khou bvelela shangoni la vhorine, ini mune ni dotoudi gudisa honolu luambo, zwi sa ambi uri muvhusa navhothe ndovha ambaho avha teyi uthusa. Arali nne (Tondani Takalani) na muledzani wanga (vusani Moyo) rokona uzwi ita, zwiamba uri zwiya iteya!!.
Khari ambe...